Dit opiniestuk verscheen eerder op 8 juli 2025 in de online editie van het Financieel Dagblad.
Vorige week stuurden ceo’s van Europese bedrijven een brandbrief naar de Europese Commissie, met het verzoek invoering van de AI Act met twee jaar uit te stellen. Wat is wijsheid? In Het Debat reageren Marleen Stikker, oprichter van Waag Futurelab, en Stef van Grieken, ceo van Cradle en ondertekenaar van de brief.
In dezelfde week dat 44 ceo’s de Europese Commissie opriepen om de AI Act te pauzeren, bleek uit een raadpleging van YouGov dat een meerderheid van de Europese burgers wetgeving rond technologie juist wil aanscherpen. Voor pauze is dan ook geen enkele reden – hoe sneller Europa de regels helder maakt, hoe beter voor het ontwikkelen en toepassen van AI.
Het beeld dat de industrie schetst is overtrokken. Het wordt voorgesteld alsof Europa alleen maar belemmeringen opwerpt, en dat we de race om AI verliezen omdat Europa de boel vertraagt. Maar nemen onze kansen niet juist toe als we duidelijk zijn over de regels van het spel? En in welke race zijn we eigenlijk verwikkeld?
(On)wenselijke technologie
Volgens Open AI-ceo Sam Altman en andere techbro’s zal AI leiden tot superintelligentie die een oplossing vindt voor alle ziektes, die het klimaatprobleem ontrafelt én onze arbeid overneemt, waarna wij met een (minimaal) universeel basisinkomen achterover kunnen leunen – de ecologische voetafdruk van AI, geopolitieke strijd om grondstoffen en het ontmantelen van de democratie op de koop toegenomen. Is dat de toekomst die we voor ogen hebben?
Als we als Europa aan een toekomst bouwen die we wél wenselijk vinden, dan mag technologie ons niet de baas zijn. Daar hebben we politici en bedrijven voor nodig die wetgeving serieus nemen. Want in werkelijkheid kwam het proces rond de AI Act tot nog toe zeer zorgvuldig tot stand en is er ruimte om samen, met marktpartijen, toezichthouders en samenleving, uit te zoeken hoe we de wet invoeren.
‘Door AI nu te reguleren lopen we niet achter de feiten aan op gebied van veiligheid, en voorkomen we schade’
De kern van de AI Act is reguleren van AI vanuit het oogpunt van veiligheid. Dat betekent dat organisaties en bedrijven goed testen voordat ze AI op de markt brengen; onder andere in toepassingen met hoog risico, bijvoorbeeld bij energiecentrales.
Ook zorgt de AI Act voor menselijk toezicht. Mensen hebben recht op informatie en uitleg als er met behulp van AI een beslissing over hen wordt gemaakt. Juist om na de lessen van de toeslagenaffaire nieuw leed te voorkomen – toch wel het minste wat je van een overheid mag verwachten.
Door dit nu te regelen, lopen we niet achter de feiten aan. Zo voorkomen we dat er fundamenteel onrecht en schade wordt aangedaan die niet of moeilijk te herstellen is. Schade die we nu al ervaren bij ondermijning van onze mentale gezondheid door misleidende en verslavende algoritmen, en de ondermijning van onze rechtstaat door desinformatie en deepfakes.
Duidelijke kaders
Het idee dat regelgeving innovatie in de kiem smoort is een karikatuur. We hebben duidelijke kaders voor de levensmiddelenindustrie en de medische sector. Verplichte testen, onderzoeken en ethische commissies in die werkvelden staan innovaties daar niet in de weg. Bovendien zien we dat waar een zorgvuldig proces al verplicht is, bijvoorbeeld in de medische sector, dat implementatie van AI sneller gaat – niet in het minst doordat zij die AI gebruiken niet in onzekerheid zitten over ongewenste effecten en mogelijke schadeclaims.
Door expliciet aan te geven wat we wel en niet van marktpartijen verwachten, ontstaat er ruimte voor nieuwkomers op een markt die nu wordt gedomineerd door enkele spelers. Het creëert een speelveld waar bedrijven op kunnen bouwen. Als we kansen willen bieden aan Europese techbedrijven zijn regels cruciaal – ook om monopolies open te breken, zoals recent in de cloud. Nu strategische autonomie voor data cruciaal blijkt, ontstaat er een serieuze Europese markt voor cloudaanbieders.
Vrijbrief voor macht
De oproep om de AI Act te pauzeren wordt gemotiveerd door ceo’s die bang zijn dat Amerikaanse en Chinese bedrijven zich niet aan de regels zullen houden, en dat onze ‘eigen’ startups het daardoor moeilijker hebben. Ze willen een vrijbrief voor dezelfde ongereguleerde macht die big tech opeist. Maar als Europese bedrijven ook onethische verdienmodellen nastreven en dezelfde kapitaalverstrekkers hebben als niet-Europese concurrenten, wat schieten we er dan mee op? We zullen het anders moeten aanpakken, met publieke waarborgen voor technologie én een andere opvatting over ondernemerschap.
Moeten we dan helemaal niets doen? Zeker niet. AI kan nuttig zijn, mits je het doelgericht en verstandig inzet, en het onder democratische controle staat. Europa heeft de kans om een wereldleider te zijn in ethische innovatie met heldere regels. Dat is een gezamenlijke opgave van bedrijfsleven, overheid en samenleving.
Op de website van het Financieel Dagblad kun je deze opiniebijdrage vinden samen met een stuk van Stef van Grieken, een ceo die de brandbrief heeft ondertekend.
