De meeste mensen kennen 5G van de krantenberichten over anti-5G-activisten die antennes in brand steken tegen straling of van telecomreclames met zelfrijdende auto's en operaties op afstand. Het publieke debat rondom 5G kenmerkt zich door twee extremen: een distopie tegenover een utopie. Daarin ontbreekt een midden, namelijk het gesprek over de maatschappelijke waarde van 5G. Hoe willen wij met elkaar in verbinding staan? En is 5G daarvoor nodig?
In de blogserie De zwarte doos van 5G zet Waag Futurelab een eerste stap om dat gesprek te starten. We breken de zwarte doos van 5G open. Achter het ontwerp van 5G zit een wereld van afwegingen, keuzes en belangen verborgen. Hoe beïnvloeden deze keuzes onze maatschappij? Deze blogserie bespreekt de publieke ruimte, privacy en ecologie.
De eerste blog van deze serie gaf inzicht in wat 5G is, welke spelers achter de ontwikkeling van 5G zitten en wat hun belangen zijn. In deze blog gaan we dieper in op de uitwerking van 5G op de publieke ruimte. Hoe ziet 5G er eigenlijk uit? Zichtbaar zijn de antennes die worden geplaatst, maar 5G neemt ook onzichtbaar ruimte in op de radiofrequenties.
Radiofrequenties
Zoals elke radiozender een eigen frequentie heeft waarop je deze kan vinden, zijn er voor het draadloze netwerk ook een aantal frequenties beschikbaar. Net als met radiozenders, kan maar één partij de frequentie gebruiken, anders ontstaat er ruis.
De Europese Unie heeft drie voorkeursfrequenties voor 5G aangewezen: 700 megahertz (MHz), 3,5 gigahertz (GHz) en 26 GHz. Deze frequenties hebben allemaal een functie in 5G. Hoe hoger het aantal GHz, hoe sneller de verbinding is, maar hoe zwakker het signaal is.
Misschien heb je al 5G, maar merk je nog niet zo'n verschil met 4G. Veel providers zoals KPN en Odido verkopen al 5G abonnementen. Het 5G dat nu aangeboden wordt is alleen de 700 MHz, dus de minst snelle versie van 5G. De twee hogere frequenties mogen nog niet gebruikt worden door de telecommarkt, deze moeten nog beschikbaar gemaakt worden door de Rijksoverheid.
De Rijksoverheid is in eerste instantie eigenaar van de frequenties. De overheid verdeelt de frequenties via een veiling. De veiling van de twee hogere frequenties van 5G nog niet plaatsgevonden. De veiling van de 3,5GHz vindt plaats in de zomer. Vanaf augustus kan het 3,5GHz dan gebruikt worden providers.
Omdat er maar beperkte ruimte is op de frequenties, is er discussie over de verdeling van die ruimte. Hierdoor liep de veiling van de 3,5 GHz vertraging op. Deze frequentie werd gebruikt voor communicatiemiddelen van Defensie en het bedrijf Inmarsat. Inmarsat levert veiligheidsdiensten voor de scheepvaart. De veiling van 3,5 GHz werd een aantal keer uitgesteld, omdat er nog geen oplossing was gevonden. Inmiddels is besloten dat Inmarsat verhuist naar Griekenland, om de frequentie vrij te maken voor de uitrol van het 5G netwerk.
Daarnaast zijn er bedrijven zoals Schiphol en de Rotterdamse Haven, die een deel van de 5G frequenties wil gebruiken voor private, lokale netwerken. Zij stellen dat zij een eigen lokaal 5G-netwerk nodig hebben, bijvoorbeeld voor het automatiseren van de bagagekelder. De overheid heeft voor deze lokale netwerken ruimte gereserveerd. Omdat de bedrijven de ruimte te beperkt vonden, spanden zij een rechtzaak aan tegen de overheid. Deze hebben zij verloren.
Dit roept de vraag op hoe we het beste de schaarse frequenties die we hebben kunnen verdelen. Welke waarden vinden we als maatschappij het meest belangrijk? Prioriteren we maatschappelijke waarden over commerciële waarden? En hoe moeten we dat dan doen?
Antennes
Naast de frequenties is er een fysieke component aan 5G. Het netwerk gebruikt zendmasten en antennes om data te versturen. Op Antenneregister en Antennekaart is een overzicht te vinden van alle antennes in Nederland. Ook eerdere mobiele netwerken maakten al gebruik van zendmasten en antennes.
Met de komst van 5G zullen er veel antennes worden bijgebouwd. Zoals eerder genoemd, maakt 5G gebruik van hogere frequenties dan andere mobiele netwerken (zoals 4G). De hogere frequenties - en dus hogere snelheden - kunnen minder ver reiken. Dat betekent dat er veel meer kleine antennes nodig zijn om overal goed bereik te krijgen. Voor 5G is ongeveer om de 100 meter een antenne nodig. Deze kleine antennes worden ook wel ‘small cells’ genoemd.
Omdat er een dicht netwerk van small cells uitgerold moet worden, heeft de Europese Unie een wet opgesteld om de plaatsing van small cells te vereenvoudigen. Daarmee moet tijd en administratie worden bespaard. De small cell antennes mogen zonder vergunning in de publieke ruimte worden geplaatst, als ze voldoen aan bepaalde voorwaarden. Bijvoorbeeld dat de antenne maximaal 30 liter mag zijn (dat is bijvoorbeeld 40x30x25 cm). Gemeenten vrezen door deze invoering de regie kwijt te raken over bijvoorbeeld de impact van antennes op het straatbeeld. Er vinden momenteel allerlei ontwikkelingen plaats om de small cells op te laten gaan in de publieke ruimte en bestaande infrastructuren, zoals het inbouwen van antennes in lantaarnpalen.
5G heeft waarschijnlijk niet alleen impact op het straatbeeld, maar ook op ons energieverbruik. In de volgende blog bespreken we de ecologische voetafdruk van 5G. Want wat doet zo'n dicht antennenetwerk en meer dataverkeer met ons energieverbruik?
Wil je meedenken over 5G en publieke waarden? Kom dan op donderdag 20 juni naar het evenement Techdenkers: 5G Generatie in en door De Balie. Tijdens deze avond gaan we in gesprek met onderzoekers, tech-experts, politici en kunstenaars.
Imagining Public Connectivity
Technologie is niet neutraal. In het project Imagining Public Connectivity onderzoekt Waag Futurelab samen met ontwerper Aina Seerden het 5G-netwerk. Gezamenlijk bouwen we kennis op over het 5G netwerk en werken we aan nieuwe verbeeldingen van connectiviteit gebaseerd op publieke en duurzame waarden. Aina ging met studenten in gesprek over dilemma's rondom 5G. Aan de hand van die gesprekken maakte zij illustraties over de toekomst van connectiviteit. Hoe zie jij de toekomst voor je?
In deze blogserie publiceert Waag bij ieder artikel één van de toekomstbeelden die Aina Seerden maakte:
Toekomstbeeld 2040: De overheid besluit om nog meer in te zetten op de veiligheid van burgers. Er komt daarom sneller internet, waardoor apparaten gemakkelijk met elkaar kunnen communiceren. Het 10G netwerk vraagt wel om nieuwe antennes en camera's. De oude worden weggegooid, want die doen het niet meer. Om optimaal te werken moet er om de 20 meter een nieuwe geplaatst worden. Niet heel duurzaam. Bewoners worden betrokken en krijgen meer zeggenschap over hoe de onderdelen eruitzien.
Het project Imagining Public Connectivity is een deelproject van Quality of Life in Smart Urban Spaces. In Quality of life in smart urban spaces onderzoeken Hogeschool Rotterdam, Waag Futurelab, Fontys Eindhoven en Stadslab Eindhoven hoe de kwaliteit van het stedelijk leven wordt beïnvloed door digitalisering. In het project vormt de public stack een leidraad om verschillende lagen (fundament, ontwerpproces, techniek en burgerperspectief) van technologie in kaart te brengen.
Wil je meer weten over dit project? Neem contact op met Imme Ruarus via Imme [at] waag [dot] org.
Het project Quality of Life in Smart Urban Spaces wordt gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
