lokale kleurstoffen

Herontdek de kleuren uit de stad

Een gesprek met Cecilia Raspanti over natuurlijke kleurstoffen en lokale productie.

-Geschreven door Zoénie Deng-

Als ik langs Waags TextileLab in Amsterdam loop, ruik ik vaak de aardse, kruidige geur van sudderende planten – een aromatisch spoor van experimenten met natuurlijke verfstoffen. Nieuwsgierig stop ik om een praatje te maken met Cecilia Raspanti, hoofd van het TextileLab, wiens werk ik al lang bewonder. Ze vertelt me dat veel van deze verfplanten niet worden geïmporteerd, maar hier in Amsterdam worden geoogst – in parken, tuinen en zelfs langs de weg.

Dat zet me aan het denken: komen planten bij ons op als we aan Amsterdam denken? Realiseren we ons dat de stad allerlei natuurlijke verfstoffen produceert? Ik in ieder geval niet – totdat ik Local Color tegenkwam, een project waarin Waag een leidende rol heeft. Het project onderzoekt de voorwaarden voor lokale, kleinschalige productie van 'biochromes', biologische kleurstoffen voor textielverf, in de stad.

Dit initiatief heeft mijn ogen geopend voor het verborgen potentieel van stedelijk groen en onze diepe verwevenheid met de materialen van de kleding die we dragen.

“Niemand is naakt... De huid is ons grootste orgaan”, zegt Cecilia, en herinnert me aan iets dat zo voor de hand ligt, maar toch vaak over het hoofd wordt gezien.

We dragen allemaal kleding. Textiel is onze tweede huid – van het eerste doek dat ons bij de geboorte omhult tot de kleding waarin we worden begraven of gecremeerd. Maar de meesten van ons staan niet stil bij wat er in onze kleding zit. Onze huid, poreus en blootgesteld, staat voortdurend in contact met textiel – vaak gemaakt met synthetische verfstoffen die giftige elementen kunnen bevatten. Zelfs met regelgeving en certificeringen ondermijnt fast fashion deze veiligheidsvoorschriften. Goedkope productie betekent vaak giftige productie.

Waarom natuurlijke verfstoffen?

Cecilia legt uit dat Local Color meer is dan een ontwerpproject – het is een op onderzoek gebaseerd initiatief dat onderzoekt hoe steden als Amsterdam regeneratieve systemen voor textielproductie kunnen ondersteunen. Het project onderzoekt hoe lokale biochromen – kleurstoffen afkomstig van planten, bacteriën en schimmels – kunnen worden gekweekt en gebruikt binnen een kleinschalige, circulaire textieleconomie.

“Bij Local Color en in het TextileLab vragen we ons af: kunnen we vezels en verfstoffen in de stad kweken? Kunnen de groene ruimtes tussen onze gebouwen – parken, tuinen, bermen – deel uitmaken van een nieuw textielsysteem?”, zegt Cecilia.

Haar motivatie is deels persoonlijk. “Rondom mijn huis zijn de planten decoratief. Ze hebben weinig onderhoud nodig. Maar is dat de relatie die we met groen willen? Wat als onze planten vogels en bijen aantrekken en tegelijkertijd zouden bijdragen aan iets essentieels, zoals textiel?”

In veel stedelijke gebieden maken bodemverontreiniging of beperkte ruimte het verbouwen van voedsel moeilijk. Maar verfplanten bieden een ander soort productiviteit. Sommige kunnen zelfs helpen het milieu te reinigen, zoals planten die stikstof absorberen, een urgente zorg in Nederland vandaag de dag.

“Als we verfplanten strategisch aanplanten, kunnen ze overtollige stikstof absorberen en tegelijkertijd natuurlijke pigmenten opleveren. Het gaat niet om schaalgrootte, maar om de relatie. Tussen de stad en haar groene ruimtes. Tussen mensen en hun kleding”, zegt Cecilia.

Deze aanpak sluit ook aan bij cultureel herstel. Ooit was Nederland toonaangevend in de productie van natuurlijke kleurstoffen. Meekrap werd bijvoorbeeld in Zeeland geteeld vanwege zijn rijke rode kleur, totdat synthetische kleurstoffen in de 19e eeuw de overhand kregen. Cecilia wijst erop dat meekrap diepere, complexere tinten creëert omdat het meerdere kleurstoffen bevat, in tegenstelling tot synthetische kleurstoffen, die vaak vlak zijn.

“Elke plek op aarde heeft zijn eigen kleurenpalet, gevormd door het klimaat, de bodem, de flora en lokale verfpraktijken. Die kennis, die ooit algemeen bekend was, gaat verloren”, vertelt ze.

Maar projecten als Local Color willen die kennis terugbrengen. Door middel van onderzoek, samenwerking met gemeenschappen en openbare workshops geven ze niet alleen kleursystemen een nieuwe impuls, maar ook culturele systemen die in een bepaalde plek geworteld zijn.

Heroverweging van vervuiling en plaats

Synthetische kleurstoffen, die in 1856 per ongeluk werden uitgevonden, zorgden voor een revolutie in de textielindustrie. Ze waren goedkoop, snel en levendig, maar het milieu betaalde een prijs. Het verfproces is waterintensief, giftig en wordt grotendeels uitbesteed aan plaatsen waar de arbeids- en milieuwetgeving minder streng is. Die vervuiling heeft invloed op ons allemaal. Water circuleert wereldwijd. De kleding keert terug naar Europa en daarbuiten, en dat geldt ook voor de gevolgen. Snel vervaardigde kleding die synthetisch is geverfd, belandt vaak op stortplaatsen, waardoor de aarde nog meer wordt vergiftigd omdat het niet afbreekbaar is. (Als je meer wilt weten over circulair textiel, zie dan een eerder TextileLab project: Reflow.)

Local Color presenteert een tegenverhaal: een stedelijk systeem op menselijke schaal dat milieuregeneratie, artistieke en ambachtelijke praktijken en kennis van de gemeenschap integreert.

“We hebben toereikende omstandigheden nodig om deze verschuiving te realiseren”, merkt Cecilia op. “Deze worden onderzocht, ontworpen en in praktijk gebracht via de vijf invalshoeken van het TextileLab-onderzoeksmodel: materialen, processen, gereedschappen, systemen en cultuur. Maar het begint met een heroverweging van hoe we omgaan met de materialen om ons heen, zoals planten, bacteriën, mineralen en schimmels.”

Op weg naar plantenkennis

Sinds 1920 maakt plantenkunde deel uit van het Nederlandse onderwijs. Er zijn 13 schooltuinen in Amsterdam. Kinderen leren niet alleen namen, maar ook hoe ze planten kunnen herkennen, verzorgen en ermee kunnen leven. Het herleven van die plantenkennis maakt deel uit van de langetermijnvisie.

We kunnen niet van iets houden als we het niet kennen. Door mensen opnieuw kennis te laten maken met de verfplanten die in hun buurt groeien, brengt Local Color ecologie, ambacht en gemeenschap weer met elkaar in contact. Door deze kennis nieuw leven in te blazen, wil Local Color een dieper begrip, een gevoel van zorg en respect voor het groen bevorderen. Sluit je aan bij de gemeenschap en maak kennis met de planten. Steek zelfs je handen uit de mouwen om te planten, de verfplanten te oogsten en zelfs je eigen kleding te verven. Je zult de onzichtbare, verborgen kleuren van planten ontdekken. Het gaat niet alleen om verf, maar om verf als toegangspoort tot een meer wederkerige manier van leven in de stad.

Ontdek de verhalen van Local Color, een kaart met plaatsen en belanghebbenden, een plantencatalogus en andere open-sourcebronnen. Local Color wordt tentoongesteld tijdens de expositie Chromatic Relations bij Waag Futurelab tijdens het GLUE Amsterdam van 18 tot 21 september 2025 en blijft open van 23 tot 28 september. Je bent van harte welkom!